انقلاب ۱۹۰۵

 

انقلاب ۱۹۰۵ روسیه (۲۲ ژانویه ۱۹۰۵ تا ۱۶ جولای ۱۹۰۷) موجی از ناآرامی‌های سیاسی توده‌ای در بخش‌های وسیعی از امپراتوری روسیه بود. این انقلاب سبب متقاعد شدن تزار نیکلاس دوم برای تبدیل حکومت روسیه از استبداد به سلطنت مشروطه گردید.

پیش‌زمینه‌ها

 

از چندین سال پیش از ۱۹۰۵ و به ویژه پس از جنگ تحقیرآمیز روسیه و ژاپن (۱۹۰۴ تا ۱۹۰۵)، گروه‌های متنوع اجتماعی، نارضایتی خود را از سیستم اجتماعی و سیاسی روسیه نشان دادند. اعتراضات آن‌ها از سخنرانی‌های باز، اعتصاب‌های کارگران تا شورش‌های دانشجویی و تروریسم را شامل می‌شد.

 

یکشنبه خونین

 

این تلاش‌ها، که توسط اتحادیه آزادی‌خواهی هماهنگ می‌شد، در کشتار تظاهرات مسالمت‌آمیز در نزدیکی کاخ زمستانی در سن پترزبورگ، در یکشنبه خونین (۲۲ ژانویه ۱۹۰۵) به اوج خود رسید. در آن روز چند هزار نفر از کارگران اعتصابی روسیه برای تقدیم عریضه‌ای به تزار در تظاهراتی آرام و با خواندن سرودهای مذهبی (منجمله «خداوند تزار را حفظ کند») به سمت کاخ او حرکت کردند. در این عریضه درخواست‌هایی همچون بهبود شرایط کار، دستمزدهای عادلانه‌تر و کاهش ساعات کار به هشت ساعت و نیز پایان دادن به جنگ روسیه و ژاپن و نیز اعمال حق رای عمومی مطرح شده بود. پیش‌زمینه این تظاهرات به یک ماه قبل از آن مربوط می‌شود یعنی زمانی که ۸۰٬۰۰۰ نفر در مسکو دست به اعتصاب زده و پایتخت از برق و روزنامه محروم شده بود.

 

سازمانده این تظاهرات کشیشی به نام گئورکی گاپون بود که به بهبود وضعیت اسفناک کارگران علاقه‌مندی نشان می‌داد. بعدها وی از روسیه فرار کرد و سال‌ها بعد پیش دوستی اعتراف کرد که با پلیس مخفی روسیه تزاری همکاری داشته است و توسط همین دوست به قتل رسید. طرفداران گاپون از همان ابتدا افراد جمعیت را بازرسی بدنی کرده بودند تا کسی سلاح همراه نداشته باشد و تظاهرات و تقدیم عریضه در آرامش انجام شود. مطابق آمار دولتی در این واقعه ۹۴ نفر کشته شدند اما مخالفین تزار تعداد کشته‌شدگان را ۴۰۰۰ نفر اعلام کردند. برخی دیگر گفته‌اند که در این روز ۱۰۰۰ نفر به قتل رسیدند.

واقعه یکشنبه خونین ۲۲ ژانویه باعث شد تا توهمی که بسیاری از مردم فرودست روسیه نسبت به تزار داشته و به او به چشم «پدری مهربان» نگاه می‌کردند از بین رفته و جای خود را به درگیری رودررو میان مردم و حکومت تزاری بدهد. متعاقب یکشنبه خونین فعالیت‌های مبارزاتی در روسیه شدت گرفت.

 

گسترش انقلاب

 

 

تظاهرات در یاکوبستاد، فنلاند

 

در پی آن، در سن پترزبورگ و سایر مراکز بزرگ صنعتی، اعتصاب عمومی شکل گرفت. در واکنش به اعتصاب‌ها، نیکلاس در ماه فوریه اعلام کرد که قصد دارد یک مجلس مشورتی منتخب مردم، ایجاد کند. اما این پیشنهاد رضایت کارگران، دهقانان (که قیامشان در حال گسترش بود)، و حتی لیبرال‌های زمستووها  (ارگان‌های دولت محلی) و حرفه‌ها را که در آوریل خواهان تشکیل مجلس مؤسسان شده بودند فراهم نکرد. لیبرال‌ها، طبقه متوسط و تحصیل‌کرده را نمایندگی می‌کردند که خواهان قانون اساسی و اصلاحات اجتماعی بودند.

پس از آن، شورش به بخش‌های غیرروسی امپراتوری، به خصوص به لهستان، فنلاند، استان‌های بالتیک، و گرجستان گسترش یافت؛ جایی که جنبش‌های ناسیونالیستی موجب تقویت آن شد. در برخی مناطق قیام با مخالفت خشونت‌آمیز ضدانقلاب‌های صدهای سیاه  مواجه شد که به سوسیالیست‌ها حمله و یهودیان را مورد آزار قرار می‌دادند. اما گروهی از نیروهای مسلح در کنار قیام قرار گرفتند: یگان‌های ارتش که کنار خط آهن ترنس‌سیبری بودند، به پا خواستند و در ژوئن خدمه رزم‌ناو پوتمکین در لنگرگاه اودسا رزم‌ناو را در کنترل خود گرفتند. فرمان دولت در تاریخ ۶ آگوست که پروسه‌های انتخابات مجلس مشورتی را اعلام می‌کرد، حتی موجب اعتراض‌های بیشتری شد که در ماه سپتامبر باز هم افزایش یافت.

 

مانیفست اکتبر

 

اولین شورای کارگران، یا سویت ، که به عنوان کمیته اعتصاب عمل می‌کرد، در ایوانوو تشکیل شد. در ۱۳ اکتبر، سویت دیگری در سن پترزبورگ تشکیل شد. در ابتدا این سویت کارگردان اعتصاب عمومی بود؛ اما پس از آنکه سوسیال دموکرات‌ها به آن پیوستند، شکل دولت انقلاب را به خود گرفت. سویت‌های مشابهی دز مسکو، ادسا و دیگرشهرها تشکیل شد.

بزرگای اعتصاب سرانجام نیکلاس دوم را متقاعد به عمل کرد. در پی مشورت با سرگئی یولیویچ ویته ، او مانیفست اکتبر را صادر کرد (۱۷ اکتبر ۱۹۰۵)، که وعده قانون اساسی و تاسیس مجلس قانونگذاری منتخب (دوما) را می‌داد. او همچنین سرگئی ویته را به سمت رئیس شورای وزیران (نخست وزیر) منصوب کرد.

این امتیازات خواسته‌های اپوزیسیون رادیکال برای ایجاد یک جمهوری را برآورده نمی‌کرد. انقلابی‌ها تسلیم نشدند؛ حتی لیبرال‌ها از مشارکت در دولت سرگئی ویته سرباز زدند. اما برخی میانه‌روها، راضی بودند و بسیاری از کارگران، با تفسیر مانیفست اکتبر به عنوان یک پیروزی، سر کار خود بازگشتند. این برای شکستن ائتلاف اپوزیسیون (مخالفان) کافی بود و موجب تضعیف سویت سن‌پترزبورگ شد.

 

دستگیری و سرکوب انقلابی‌ها

 

در پایان نوامبر دولت رئیس سویت، خروستالو نوسار منشویک، لئون تروتسکی بولشویک و دیگران را دستگیر کرد و در ۳ دسامبر ساختمان سویت را اشغال کرد. اما در مسکو یک اعتصاب عمومی جدید اعلام شد. حصارهایی برپاشد و پیش از کنترل اوضاع زدوخوردهایی در خیابان‌ها به وجود آمد. در فنلاند با حذف برخی قوانین منفور اوضاع به حالت عادی برگشت اما برای کنترل لهستان، استان‌های بالتیک و گرجستان نیروهای ویژه نظامی اعزام شدند که به خصوص در آن‌ها سرکوب شورش خونین بود. با شروع سال ۱۹۰۶ دولت کنترل راه‌آهن ترنس‌سیبری را به دست آورده بود، و انقلاب ضرورتا پایان یافته بود.

 

نتایج انقلاب

 

این انقلاب در جایگزینی استبداد تزاری با جمهوری دموکراتیک و یا حتی فراخوانی مجلس مؤسسان ناموفق بود و اکثر رهبران انقلاب بازداشت شدند. همچنین تقاضا برای دموکراسی کامل مقننه، توزیع زمین بین دهقانان، و پیشرفت اساسی در زندگی کارگران صنعتی برآورده نشد. با این حال انقلاب، رژیم امپریالیستی را مجبور به اصلاحات گسترده‌ای کرد که مهم‌ترین آن‌ها قانون‌های بنیادی (۱۹۰۶) بود که به عنوان قانون اساسی عمل می‌کرد، و ایجاد دوما که موجب توسعه احزاب و فعالیت‌های قانونی سیاسی شد. اگرچه قدرت تزار همچنان گسترده باقی ماند، اما با ایجاد دوما، قانونی‌شدن احزاب سیاسی، و اعطای حقوق مدنی مانند آزادی بیان و آزادی تجمع استبداد سنتی به پایان رسید شد. دولت امپریالیست به زودی راه‌هایی برای تضعیف این اصلاحات یافت.

از آن‌جا که خواسته‌های اصلی توده‌ها، یعنی دموکراسی کامل، زمین برای دهقانان و رفاه برای کارگران برآورده نشده بودند، صحنه برای انقلاب بعدی در ۱۹۱۷ آماده شد که در آن سویت‌هایی مانند سویت‌های ۱۹۰۵ نقش محوری بازی کردند.

• نوشته شده در ۱ مرداد ۱۳۹۰   |   
• نظرات - ۸   |   
• نظر بدهید